بورس کالا
نیاز به ایجاد بازاری متشکل و سازمان یافته برای تقابل آزاد عرضه و تقاضا و دستیابی به اثرات مثبت این مهم در اقتصاد تولید و مصرف، دولت و مجلس شورای اسلامی را بر آن داشت تا بستر قانونی لازم جهت تاسیس و راه اندازی بورسهای کالایی را در ایران فراهم سازند. در این راستا با تصویب بند (ج) ماده (95)قانون برنامه سوم و بند (الف) قانون برنامه چهارم ، شورای عالی بورس موظف به تشکیل و گسترش بورسهای کالایی در ایران گردید.
بررسی روند پیدایش و تکامل بورسهای کالا در جهان حاکی از آن است که ظهور و بسط فعالیت‌های این گونه بازارها در عرصه اقتصاد کشورها از قرن ١٩ به بعد در پی پاسخ گویی به برخی از نیازمندی های اقتصادی و در بسیاری موارد رفع برخی تنگناها و موانع در بازار کالاها بوده است. به عبارت دیگر وجود برخی مشکلات در بازار کالا ( چه در بخش عرضه تقاضا و چه در بخش توزیع) و به تبع آن نوسانات قیمت کالاها و همچنین برخی از نارسایی‌ها و ناکارآمدی‌های بازارهای سنتی از یک طرف و مزایا و منافع ایجاد و راه اندازی بورسهای کالا و توانمندی آنها در رفع مشکلات فوق الذکر از طرف دیگر، مهمترین انگیزه و عواملی هستند که موجب پدیدار شدن بورس های کالا در صحنه اقتصاد کشورهای مختلف گشته‌اند.
در چنین شرایطی راه اندازی بورسهای کالایی و به تبع آن، استفاده از ابزارهای مشتقه به ایجاد یک نظام سازمان یافته داد و ستد و توزیع کالاها در کشور های مختلف منجر شده و راه ورود به بازارهای جهانی را برای کشورها تسهیل نموده است . از قدیمی ترین بورس های کالای در جهان می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- بورس تجاری شیکاگو( CME )
- بورس فلزات لندن ( LME )
- بورس کالای نیویورک (NYMEX )
- بورس کالای توکیو( TOCOM )
- بورس کالای شانگهای(SHFE)
- بورس کالای هند (MCX)
امروزه بورس های کالایی در اقتصاد روز جهانی نقش خطیر و محوری در راستای توسعه اقتصادی ایفا می نماید و بعنوان بازوان پر توان در عرصه تولید محسوب می گردند. بورس کالا بعنوان بازاری توانمند و متشکل می تواند با ارائه ابزارهای معاملاتی و مالی راهگشای بسیاری از کاستی ها و نواقص بازار سنتی گردد.
در کشور عزیزمان اولین گام برای ایجاد بورس های کالایی با فراهم شدن مقدمات لازم در قانون برنامه پنج ساله سوم برداشته شد و بورس فلزات و کشاورزی به ترتیب در سال های ۱۳۸۲ و ۱۳۸۳ راه اندازی شدند. فرآیند تحول و تکامل بازار سرمایه در کشور با تصویب قانون جدید بازار اوراق بهادار در آذر ماه سال ۱۳۸۴ تداوم یافت و منجر به ادغام بورس های فلزات و کشاورزی و شکل گیری بورس کالای ایران گردید . که هم اکنون بورس کالا در رینگ‌های زیر فعال است:
1- معاملات در بورس کالا، متشکل و سازمان یافته، قانونمند، قابل نظارت، شفاف، عادلانه، رقابتی و کم هزینه است.
2- در بورس کالا، امکان پوشش، توزیع و انتقال ریسک وجود دارد.
3- در بورس کالا، کیفیت و کمیت کالا و مبلغ معامله و مدت معامله تضمین شده است.
4- کشف قیمت در بورس کالا از طریق حراج حضوری و بصورت شفاف صورت گرفته و با حذف رانت باعث فسادزدایی از بازار معاملات می گردد.
5- پذیرش کالا جهت فروش در بورس کالا منوط به داشتن استاندارد های اجباری برای آن کالا است و از این راه کیفیت کالا در بورس تضمین می گردد.
6- در بورس کالا، مبدا کالا مشخص و تضمین شده است.
7- در مقایسه با تشریفات مناقصات و مزایدات سرعت انجام معاملات در بورس کالا بسیار بالاتر بوده و جریان معاملات از امنیت کامل برخوردار است.
8- در صورت بروز اختلاف میان طرفین معامله، بورس کالا دارای مراجع اختصاصی بررسی و رسیدگی به دعاوی بوده و سرعت رسیدگی به دعاوی مطرح شده در مقایسه با دادگاه های عادی بالاتراست.
9- با استفاده از ابزارهای مالی مانند قراردادهای سلف و سلف استاندارد و ساز و کار اوراق بهادار مبتنی بر کالا، امکان تامین مالی بنگاه‌ها از این طریق وجود دارد.
10- حذف بخشی از هزینه‌های مرتبط با فروش و بازاریابی باتوجه به وجود بازار مستقیم و بدون واسطه در بورس کالا
11- وجود شفافیت در معاملات بورس کالا و حذف هرگونه عاملی که در حوزه فروش، منجر به ایجاد رانت خواهد شد.
12- طبق ماده (۶ (قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید، معادل ده درصد(۱۰%) از مالیات بر درآمد حاصل از فروش کالاهایی که در بورسهای کالایی پذیرفته شده و به فروش می رسد و ده درصد(۱۰%) از مالیات بر درآمد شرکت هایی که سهام آنها برای معامله در بورس های داخلی یا خارجی پذیرفته می شود و پنج درصد(۵ % ) از مالیات بر درآمد شرکت هایی که سهام آنها برای معامله در بازار خارج از بورس داخلی یا خارجی پذیرفته می شود ، از سال پذیرش تا سالی که از فهرست شرکت های پذیرفته شده در این بورس ها و یا بازارها حذف نشده اند با تایید سازمان بورس و اوراق بهادار بخشوده می شود. شرکت هایی که سهام آنها برای معامله در بورس های داخلی یا خارجی یا بازارهای خارج از بورس داخلی یا خارجی پذیرفته می شود در صورتی که در پایان دوره مالی به تایید سازمان بورس و اوراق بهادار حداقل بیست درصد (۲۰%) سهام شناور آزاد داشته باشند معادل دو برابر معافیت های فوق از بخشودگی مالیاتی برخوردار می شوند.
فرایند معاملات کالا
دریافت کد: کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی می بایست قبل از شروع به فعالیت در بورس کالا اقدام به اخذ کد نمایند.
- تکمیل فرم درخواست کد مشتریان حقیقی (خواهشمند است از این فرم یک نسخه کپی تهیه فرمایید و هر دو نسخه را جداگانه تکمیل و مهر و امضا فرمایید.)
- تکمیل فرم مشخصات اشخاص حقیقی ایرانی- تمامی صفحات مهر و امضا شود.
- کپی شناسنامه و کارت ملی (پشت و رو)
- مجوزهای دریافتی (پروانه بهره برداری پشت و رو دارای اعتبار- کارت بازرگانی- پروانه کسب)
- کپی فیش برق یا تلفن جهت احراز و همچنین تطبیق با آدرس پستی که در فرم مشخصات درج شده است.
- افتتاح حساب وکالتی در اختیار بورس جهت واریز مبلغ پیش دریافت معاملات (حساب سپرده کوتاه مدت یا پس انداز قرض الحسنه) بنام مشتری- فرم مربوط به هر بانک تکمیل شود.
- جهت صدور حواله محصولات پتروشیمی ارائه گواهی ثبت نام در نظام ارزش افزوده و یا گواهینامه ثبت نام مودیان مالیاتی الزامی می باشد.
مشتریانی که اخیرا با سایر کارگزاران بورس کالا همکاری داشته اند می توانند فقط موارد 2، 3، 4 و 5 را ارسال نمایند.
- ثبت نام در سایت "بهین یاب" برای محصولاتی که نیاز به تخصیص سهمیه دارند. www.behinyab.com
- تکمیل فرم درخواست کد مشتریان حقوقی (خواهشمند است از این فرم یک نسخه کپی تهیه فرمایید و هر دو نسخه را جداگانه تکمیل و مهر و امضا فرمایید.)
- تکمیل فرم مشخصات اشخاص حقوقی ایرانی- تمامی صفحات توسط صاحبان امضای مجاز مهر و امضا شود- جدول شماره 6 تمامی اعضایی که مجاز به امضا هستند می بایست امضا نمایند.
- کپی مدارک ثبت شرکت (روزنامه رسمی آگهی تاسیس، روزنامه رسمی آخرین آگهی تغییرات شرکت، روزنامه رسمی آخرین آگهی تغییرات شرکت در خصوص اعضا هیات مدیره)
- کپی اساسنامه شرکت
- کپی شناسنامه و کارت ملی (پشت و رو) صاحبان امضای مجاز و کلیه اعضا هیات مدیره و مدیر عامل
- کپی صورت های مالی آخرین دوره مالی شرکت به همراه گزارش حسابرس رسمی و بازرس قانونی در صورت نیاز
- مجوزهای دریافتی جهت فعالیت شرکت (پروانه بهره برداری پشت و رو دارارای اعتبار- گواهینامه صلاحیت پیمانکاری و قرارداد پیمانکاری برای پیمانکاران)
- کپی کارت کد اقتصادی - گواهی ثبت نام در نظام ارزش افزوده جهت صدور حواله پتروشیمی
- کپی اظهارنامه مالیاتی آخرین دوره مالی (تمام صفحات- صفحات 2-9-10-20 حتما مهر و امضا شود.)
- افتتاح حساب وکالتی در اختیار بورس جهت واریز مبلغ پیش دریافت معاملات (حساب سپرده کوتاه مدت یا پس انداز قرض الحسنه) بنام مشتری- فرم مربوط به هر بانک تکمیل شود.
- مشتریانی که اخیرا با سایر کارگزاران بورس کالا همکاری داشته اند می توانند فقط موارد 8،6،5،4،3 و9 را ارسال نمایند.
سایر توضیحات :
وکيل يا نماينده قانوني شخص حقيقي يا حقوقي در صورتي ميتوانند موضوع پذيرش آنها را پيگيري نمايد که سند رسمي وکالت از موکل خود داشته و مدارک شناسايي خود را نيز به بورس کالا ارايه نمايد.
در خصوص ارسال صورت هاي مالي و اظهارنامه مالياتي طبق تصميمات جديد کميته پذيرش مشتريان و به استناد ماده 2 آيين نامه اجرايي تبصره 4 قانون استفاده از خدمات تخصصي و حرفه اي حسابداران ذي صلاح به عنوان حسابدار رسمي، مشترياني که بر اساس آخرين اظهارنامه مالياتي تسليمي، جمع درآمد ( فروش و يا خدمات) آنها بيش از 50 ميليارد ريال و یا دارایی ثابت 80 میلیارد ریال باشد، موظف به ارائه صورت هاي مالي حسابرسي شده و اظهار نامه مالياتي مي باشند و در خصوص ساير مشتريان نيز ارسال اظهار نامه مالياتي به همراه صورت هاي مالي (حتي به شکل حسابرسي نشده) کفايت مي کند. بر اساس تصميمات کميته پذيرش مشتريان، کد مشترياني که بيش از شش ماه در بورس فعاليت نداشته اند، غيرفعال مي شود و فعال شدن مجدد کد آنها منوط به ارائه مجدد مدارک خواهد بود.
- تکمیل فرم Incorporate Application
- کپی پاسپورت یکی از اعضا هیات مدیره
- مدرک ثبتی شرکت اعم از Registration license ، اساسنامه که به تایید سفارت يا کنسولگري ايران در آن کشور رسيده باشد.
- معرفی شماره حساب و نمونه امضا شخص یا شرکت ایرانی بعنوان نماینده در سربرگ شرکت
اطلاعات هر عرضه می بایست ۲۴ ساعت قبل از زمان عرضه توسط شرکت بورس کالای ایران اطلاع رسانی گردد که مرجع اصلی اطلاع رسانی در این خصوص ، پرتال بورس کالا به آدرس : www.Ime.co.ir می باشد این زمان برای کالای صادراتی ۵ روز می باشد.
- خریداران می بایست حداکثر تا یک ساعت قبل از شروع تالار معاملات سفارش های خرید خود را در فرم سفارش خرید تکمیل و به کارگزار ارائه نماید
- پرداخت پیش پرداخت که درصدی از ارزش معاملات می باشد الزامیست . این میزان از ۱۰ الی ۱۰۰ درصد متغیر بوده که توسط بورس کالا تعیین می گردد. (ماده ۷ دستورالعمل ثبت سفارش کالا)
معاملات بر اساس حراج حضوری تک نرخی با استفاده از ابزار سامانه الکترونیکی در چهار دوره زمانی انجام می گیرد. لازم به ذکر است قیمت قطعی در روز انجام معامله و در محل تالار تعیین می گردد.
| نام رینگ | ساعت شروع |
|---|---|
| محصولات کشاورزی | 10:00 |
| محصولات صنعتی | 10:30 |
| محصولات صادراتی | 12:30 |
| فروآورده های نفت و پتروشیمی | 13:30 |
| معاملات قرارداد های آتی | 10:00 الی 19:00 |
- ابتدای شروع معاملات
- امکان اضافه یا حذف نمودن سفارش برای خریدار و فروشنده وجود دارد.
- در این دوره زمانی هیچ گونه اولویت قیمتی و زمانی وجود ندارد.
- عدم انجام معامله حتی در صورت تساوی قیمت از سوی خریدار و فروشنده
- عدم امکان ورود سفارش جدید
- عدم امکان حذف سفارش ها
- امکان افزایش حجم عرضه در ۲۰ ثانیه اول و کاهش نرخ تا پایان زمان زرد از سوی فروشنده
- امکان کاهش حجم تقاضا از سوی خریدار (قبل از پذیرفتن قیمت عرضه کننده) و افزایش قیمت پیشنهادی کالا
- این دوره در صورتیکه خریدار و فروشنده طی دوره به توافق بر قیمت نرسند برای یک نوبت دیگر قابل تمدید می باشد.
- در صورتیکه خریداران و فروشنده بر فیمتی توافق نمایند و میزان تقاضا از عرضه کمتر باشد معامله انجام شده و مازاد عرضه نسبت به تقاضا به سامانه عرضه مازاد (مچینگ) منتقل می گردد.
نکته: در صورتیکه تقاضایی که قیمت عرضه کننده را پذیرفته است از حداقل حجم جهت کشف نرخ کمتر باشد معامله انجام نمی گیرد. این میزان از سوی بورس کالا تعیین و اطلاع رسانی می گردد.
نکته: در صورتی که بر روی یک کالا هیچ معامله ای صورت نپذیرد کالا به دلیل عدم کشف نرخ کالا وارد سیستم عرضه مازاد (مچینگ) نمی شود.
در صورت فزونی تقاضایی که قیمت عرضه کننده را پذیرفته باشند بر کل میزان عرضه در دوره زمانی زرد رنگ این دوره بلافاصله پس از دوره زمانی زرد رنگ شروع می شود.
- دوره حراج
- غیر قابل تمدید
این دوره جهت نظارت از سوی ناظر در ارتباط با صحت معاملات انجام شده می باشد و هیچ تغییری در سیستم رخ نخواهد داد.
مطابق دستورالعمل اتاق پایاپای شرکت بورس کالای ایران خریدار می بایست در مهلت تعیین شده در اعلامیه خرید صادر شده از سوی کارگزاری وجه مربوطه را پرداخت نماید، در غیر اینصورت در هنگام تسویه حساب با تأخیر، باید به ازای هر روز تقویمی (حداکثر تا سقف 7 روز تقویمی پس از مهلت تسویه) تاخیر، 0.25 درصد ارزش معامله را نیز به عنوان جریمه پرداخت نماید. همچنین چنانچه خریدار در خواست انفساخ قرارداد را نماید یا تا 7 روز تقویمی پس از مهلت تسویه نسبت به تسویه قرارداد اقدام ننماید، می‌بایست 5 درصد ارزش معامله بعلاوه دو سر کارمزد خرید و فروش را به عنوان خسارت انفساخ قرارداد پرداخت نماید. مطابق دستورالعمل اتاق پایاپای شرکت بورس کالای ایران خریدار می بایست در مهلت تعیین شده در اعلامیه خرید صادر شده از سوی کارگزاری وجه مربوطه را پرداخت نماید، در غیر اینصورت در هنگام تسویه حساب با تأخیر، باید به ازای هر روز تقویمی (حداکثر تا سقف 7 روز تقویمی پس از مهلت تسویه) تاخیر، 0.25 درصد ارزش معامله را نیز به عنوان جریمه پرداخت نماید. همچنین چنانچه خریدار در خواست انفساخ قرارداد را نماید یا تا 7 روز تقویمی پس از مهلت تسویه نسبت به تسویه قرارداد اقدام ننماید، می‌بایست 5 درصد ارزش معامله بعلاوه دو سر کارمزد خرید و فروش را به عنوان خسارت انفساخ قرارداد پرداخت نماید.
